Spijt – 2
Beste lezer,
Zuivere spijt heeft altijd een emotionele component. ‘Die emotie bij spijt is te vergelijken met pijn, een signaal van je lichaam dat het aandacht nodig heeft en dat je, als het goed is, tot handelen aanzet. Net als pijn drukt de emotionele component van spijt je met je neus op de feiten. Het is een teken dat je iets gedaan hebt dat je niet of anders had moeten doen. Het dwingt ons na te denken over onze handelingen en eventueel zaken recht te zetten’.Net als het vermijden van pijn kan ook het vermijden van spijt een doel op zich worden. Mensen verrichten bepaalde handelingen dan juist wel of niet uit angst dat ze van het alternatief later spijt krijgen. Spijt hebben betekent volgens Hendrik Kaptein, rechtsfilosoof aan de universiteit van Leiden, ook dat je jezelf en je slachtoffer serieus neemt. ‘Je beschouwt en behandelt de ander als volwaardig medemens. Daarnaast betekent de ervaring van spijt dat je instaat voor je eigen daden. Je verwacht niet alleen beloond te worden voor de dingen die je goed deed, maar neemt ook de verantwoordelijkheid voor je fouten. Daarmee laat je zien geen slachtoffer te zijn van de omstandigheden, maar een autonome dader. Iedereen kent wel mensen die zelden of nooit spijt betuigen. Dit zijn hoogst onaangename figuren : zij hebben nooit iets gedaan. Mensen die continu de schuld bij de ander leggen, ontkennen hun eigen daderschap, hun eigen handelen. Overigens komt dergelijk gedrag meestal meer voort uit onbewuste angst dan uit kwade trouw : de vrees dat er helemaal niets van hen overblijft zodra ze schuld bekennen’. Het zou geen kwaad kunnen om in het gewone leven vaker spijt te betuigen, betoogt Kaptein. ‘We zijn erg bang voor daderschap, bang op onze kop te krijgen en om gezichtsverlies te lijden. In die houding zit veel narcisme. Tegelijkertijd hechten we er inderdaad meer belang aan om een schuldige aan te wijzen; het zondebokmechanisme viert hoogtij. Dat symboliseert de asymmetrie tussen wat we onszelf gunnen en wat we de ander gunnen. Wij zijn nooit schuldig, maar de andere per definitie wel. (‘Spijt’ – Filosofie Magazine nr. 3 – maart 2015)