Op initiatief van de gouverneur startte in 2015 het integraal proefproject ‘Proper West-Vlaanderen’, met steun van het toenmalige netheidsnetwerk ‘indevuilbak’ (sinds 2017 bekend als de Mooimakers), de provincie West-Vlaanderen en de West-Vlaamse afvalintercommunales. Een projectgroep waarin elk van deze partners vertegenwoordigd is, begeleidt het traject naar een propere provincie.
In West-Vlaanderen realiseerden we als eerste provincie een integraal zwerfvuilbeleid. Dit houdt in dat we bovenop onze inspanningen in afvalpreventie, in sensibiliserende communicatie, in opruimacties en het engageren van vrijwilligers, inzetten op handhaven als sluitstuk. Het leidde tot een handhavingsweek, die in 2017 werd uitgebreid naar gans Vlaanderen.
Naast het klassieke recept van een communicatiecampagne bestaat dit handhavingsluik sindsdien uit:
- Een opleidingsaanbod aan toezichthouders over professionele communicatie bij zwerfvuilovertredingen;
- Een inspiratiesessie voor toezichthouders om goede praktijken uit te wisselen, kennis te delen en jaarlijks een specifiek thema (bv. gedragsbeïnvloeding via nudging of inzet van camera’s);
- De week van de handhaving als sluitstuk waarbij de toezichthouders extra aandacht besteden aan de problematiek van zwerfvuil en sluikstorten. De gouverneur gaf op 4 oktober 2021 het startschot van de 7e editie in Kortrijk.
De voorbije edities van de week van de handhaving is al heel wat expertise opgebouwd en beschikbaar gesteld in een kenniswijzer. Deelnemende toezichthouders krijgen ondersteuning vanuit de Mooimakers en lokale besturen komen in aanmerking voor een subsidie. Elke editie eindigt met een evaluatie om de gehanteerde aanpak nog te verbeteren.
Het handhavingsinitiatief zorgt bij de lokale besturen en politiediensten voor een toegenomen aandacht voor de zwerfvuilproblematiek en dit het hele jaar door. Zowel MIROM, IMOG als IVIO sloten met de betrokken gemeenten en politiezones een samenwerkingsverband af voor de inzet van camera’s. Binnen deze afvalintercommunales werden medewerkers aangeworven met als specifieke taakstelling het opvolgen van dit cameratoezicht en opmaken van bestuurlijke verslagen. Dit verdient nog navolging in andere regio’s.
Verder ondersteunde de Mooimakers 6 steden en gemeenten en 4 afvalintercommunales voor een onderzoek naar de effectiviteit van de inzet van cameratoezicht in 2017 en 2018. West-Vlaanderen was hier sterk in vertegenwoordigd via Blankenberge, Oostende en de afvalintercommunales IVIO, Mirom Menen en Mirom Roeselare. Camera’s zorgden er voor minder sluikstort in de onderzoeksperiode. De daling varieerde van -5 tot -56 procent. Het betrappen van sluikstorten brengt wel meer financiële kosten (loon en materiaal) met zich mee dan opbrengsten. Meer info is beschikbaar in het onderzoeksrapport of de brochure.
De inzet van niet-zichtbare camera’s toont een duidelijke efficiëntiewinst. PZ Blankenberge/Zuienkerke haalde bijvoorbeeld 32 identificaties op 100 opstellingsdagen. De niet-zichtbare camera’s betrappen tot bijna tweemaal meer sluikstorters.
Mooimakers zet voor de samenwerking met lokale besturen vooral in op coachingstrajecten. Het handhavingsluik is hiervan een vast onderdeel. De coach van Mooimakers stimuleert het overleg tussen de verschillende diensten: technische dienst (opruimen van zwerfvuil/sluikstort) milieudienst, eventueel preventiedienst en de handhavers/politie, waar mogelijk wordt ook de sanctionerend ambtenaar betrokken. Hieronder een kaart met in blauw gekleurd de gemeenten waar een coachingstraject actief is (donkerblauw) of afgelopen (lichtblauw).
Vorming professionele communicatie bij zwerfvuilovertredingen
In 2016 is gestart met een vormingsaanbod om overtreders gericht aan te spreken en de sociale controle te verhogen. De vorming richt zich tot terreinbeheerders in de ruime zin van het woord: GAS-vaststellers, medewerkers groendienst, medewerkers technische dienst,…. Niet elke terreinbeheerder heeft een sanctionerende bevoegdheid. Toch wordt van hen verwacht dat ze mensen aanspreken en wijzen op de norm. Dit blijkt in de praktijk niet steeds makkelijk. De vorming ‘professionele communicatie bij zwerfvuilovertredingen’ komt hierin tegemoet.
Het doel van de vorming is het aanleren van vaardigheden om in interactie te treden met mensen die foutief gedrag stellen. Er zijn sessies van 3 uur, die ook beschikbaar zijn voor vrijwilligers en/of tijdelijke medewerkers zoals jobstudenten. Verder is er een dagprogramma van 6 uur. Afvalintercommunale IMOG en gemeente Bredene organiseerden in 2020 deze vorming voor hun eigen medewerkers.
Evolutie hoeveelheid zwerfvuil en sluikstorten
Elk voordeel heb zijn nadeel. Of was het net andersom? In elk geval, de coronamaatregelen verhoogden de interesse voor onze omgeving. We trokken massaal naar buiten om te wandelen en te fietsen. Tegelijk dook een nieuwe vorm van zwerfvuil op in het straatbeeld en langs landelijke wegen: het medisch zwerfvuil. Mooimakers lanceerde een communicatiecampagne om zorgvuldig om te springen met het mondmasker.
De vaststelling van rondslingerende mondmaskers bleek een voorspellende waarde te hebben. Immers, eind 2020 publiceerde minister Demir de resultaten van de tweejaarlijkse studie naar de hoeveelheid zwerfvuil en sluikstorten.
Het zwerfvuil bleek in 2019 met 22.641 ton toegenomen ten opzichte van 2017 of een stijging van 14 procent. De geschatte totale hoeveelheid zwerfvuil in Vlaanderen bedroeg in 2015 nog 20.400 ton. Twee jaar later was dat cijfer gedaald tot 19.900 ton en sindsdien volgde opnieuw een duidelijke stijging tot 22.641 ton. De doelstelling om tegen 2022 20 procent minder zwerfvuil te hebben ten opzichte van 2015 ligt dus veraf. De hoeveelheid sluikstort stijgt van 22.592 ton in 2015 naar 26.789 ton in 2017 en naar 29.511 ton in 2019.
Na publicatie van de resultaten van 2019 vroeg minister Demir om bijkomende initiatieven en om versterkt in te willen zetten op handhaving. De minister organiseerde twee rondetafels met private en publieke actoren met als doelstelling te komen tot een charter.
Gouverneur Decaluwé engageert zich onder meer door opnieuw zijn schouders te zetten onder de jaarlijkse week van de handhaving en de betrokken partners te enthousiasmeren tot deelname. De gouverneur stelde verder voor om de rol van de afvalintercommunales in het handhavingsluik op zwerfvuil te versterken en een 25-meter regel in te voeren voor bedrijven, horeca en scholen rondom hun inrichting waar ze alles schoon moeten houden. De ondertekening van het charter waarin deze engagementen opgenomen zijn, gebeurde tijdens de zomer van 2021. Een tussentijdse evaluatie van de doelstellingen van de bijkomende acties is voorzien eind 2021.